Pembelajaran Berasaskan Masalah (PBM)

Pendekatan Pembelajaran Berasaskan Masalah

PBM ialah satu cara menstruktur dan mengajar sesuatu perkara dengan menggunakan masalah sebagai satu rangsangan dan fokus kepada aktiviti pelajar. Pembelajaran ini bukan satu selitan aktiviti menyelesaikan masalah dalam sesebuah kursus tetapi satu cara menyampaikan pengajaran dengan masalah sebagai mekanisme utama. PBM bermula dengan masalah dan bukan satu persembahan konsep dan prinsip sesuatu subjek. Mengikut Boud dan Feletti (1991) titik permulaan pembelajaran mestilah satu masalah, satu pertanyaan atau satu puzzle yang pelajar teringin hendak menyelesaikannya. Maklumat bagaimana hendak menangani masalah itu tidak diberikan, walaupun sumber yang berkaitan boleh didapati.

PBM merupakan proses pembelajaran berpusat kepada masalah yang diberikan (Center for PBL, 2002). Malah pembelajaran ini merupakan salah satu pendekatan konstruktivisme. Proses pembelajaran bermula dengan memberikan pelajar satu masalah yang merupakan stimulus dan pusat kepada pelajar untuk menjana pengetahuan baru secara kolaboratif berasaskan masalah yang diberi. Pendekatan ini berbeza dengan kaedah pembelajaran dan pengajaran berasaskan kandungan iaitu masalah ataupun soalan-soalan latihan diberikan selepas mereka didedahkan dengan sesuatu kandungan pelajaran. Berbeza dengan pendekatan PBM, pembelajaran berasaskan kandungan ialah satu proses pembelajaran yang pasif, lebih berbentuk persaingan, statik manakala guru bertindak sebagai pakar yang memberikan maklumat secara sehala kepada pelajar. Bertentangan pula dengan PBM iaitu merupakan proses pembelajaran yang aktif, fleksibel, dan maklumat yang disampaikan melibatkan dua hala iaitu antara fasilitator dan pelajar.

PBM

PBM bukan sesuatu yang baharu malah telah berlaku untuk beberapa abad yang lepas dan dipraktikkan oleh Socrates dan Plato untuk memacu pembelajaran dan pemahaman dalam kalangan pelajar. PBM mula digunakan dalam sains kesihatan, terutama dalam pendidikan perubatan. Pihak pertama yang bertanggungjawab memperkenalkannya ialah fakulti perubatan Universiti Case Western (1050-an) di Amerika Syarikat dan Kolej Universiti McMaster (dalam tahun 1960-an) di Kanada. Bagaimanapun, PBM telah berkembang dan menular ke kawasan dan disiplin lain (Kamaruddin & Siti Hajar, 2003). 

Daripada penjelasan di atas, dapatlah kita simpulkan bahawa ciri-ciri PBM ini mengandungi enam ciri yang dinyatakan oleh Barrow (1996). Ciri-ciri tersebut ialah:

1. Pembelajaran berlaku dalam kumpulan yang kecil.
2. Guru bertindak sebagai fasilitator atau pemudah cara.
3. Permasalahan menjadi asas kepada fokus perbincangan dan rangsangan untuk belajar.
4. Permasalahan merangsang proses perkembangan pembelajaran dan seterusnya menggunakan kemahiran untuk menyelesaikan masalah. 
5. Pengetahuan baharu diperoleh melalui pembelajaran yang terus terarah kepada diri sendiri. 

Menurut Kamaruddin & Siti Hajar (2003), penyertaan pelajar dalam proses PBM adalah seperti berikut:

1. Memperkukuh perkembangan proses penaakulan klinikal yang berkesan termasuk kemahiran mensintesiskan masalah, menerbitkan hipotesis, mengkritik maklumat yang diperoleh, menganalisis data dan membuat keputusan.
2. Menyuburkan kemahiran yang diperlukan untuk menjadi self-directed sebagai pelajar, memberitahu keperluan pendidikan personal, dan ahli kumpulan, dan membuat penggunaan efektif yang diperoleh daripada sumber pembelajaran.
3. Berfungsi secara efektif sebagai seorang peserta yang aktif dalam kumpulan yang kecil dalam pembelajaran. 
4. Mengenal pasti, memperkembangkan dan mengekalkan ciri-ciri peribadi dan sikap yang diperlukan untuk satu kerjaya.
5. Kesedaran asset peribadi, limitasi dan tindak balas emosi.
6. Tanggungjawab dan penggantungan. 
7. Kebolehan untuk membuat perkaitan dan menunjukkan komitmen dan keprihatinan kepada individu.

 

Kaedah Pelaksanaan Pendekatan PBM

PBM ini boleh memperkembangkan potensi pelajar yang berkeupayaan untuk mendefinisikan sesuatu masalah secara jelas; membangunkan beberapa hipotesis alternatif; menilai, membuat pertimbangan, dan menggunakan data daripada pelbagai sumber; dan memperkembangkan penyelesaian masalah yang tercatat dengan jelas.

PBM boleh dijalankan dalam beberapa fasa. Langkah pertama ialah berhadapan dengan masalah dan membuat pendefinisian; kedua menilai, mempertimbangkan, dan menggunakan maklumat; ketiga membuat sintesis dan prestasi (performance).

Dalam langkah pertama pelajar akan berhadapan dengan senario dunia sebenar melalui bahan-bahan autentik. Pelajar mungkin diminta mempersembahkan beberapa perspektif tentang bagaimana masalah itu boleh berlaku dan penyelesaian untuknya. Pada saat ini, pernyataan masalah yang berfokus dengan baik diperlukan, walaupun pernyataan itu akan diubah sebagai maklumat yang baharu. Langkah kedua, melibatkan pelajar menilai bahan-bahan bercetak, melalui pertemuan atau sumber yang dapat diperoleh daripada media elektronik. Langkah ketiga, pelajar akan menstruktur satu penyelesaian terhadap masalah tersebut. 

Schmidt (1983) menjelaskan bahawa proses PBM melalui tujuh langkah iaitu:

Menetapkan persetujuan terhadap mana-mana syarat atau konsep yang tidak jelas.

1. Mendefinisikan masalah dan melihat semula syarat-syarat yang memerlukan penjelasan yang lebih mendalam.
2. Menganalisis, membuat sumbang saran dan menghasilkan hipotesis atau andaian.
3. Berbincang, menilai dan mengorganisasikan kemungkinan penjelasan ke arah sesuatu hipotesis yang berpotensi itu.
4. Masa pembelajaran peribadi ke arah objektif kajian.
5. Sepanjang laporan tutorial yang seterusnya, teliti semula maklumat yang diperoleh, hasilkan penjelasan dan buat sintesis terhadap maklumat baharu dalam konteks permasalahan tersebut.

Berdasarkan model Harper-Marinick (2001), PBM dapat diaplikasikan di dalam bilik darjah seperti turutan di bawah:

1. Orientasi pengenalan kepada PBM
2. Pendedahan masalah kepada pelajar
3. Hipotesis awal / isu pembelajaran awal
4. Perbincangan dalam kumpulan
5. Mencari bahan rujukan
6. Berbincang semula hipotesis / isu pembelajaran
7. Kemukakan penyelesaian

Perincian model tersebut seperti di bawah ini:

Orientasi/Pengenalan kepada PBM

Orientasi ini bertujuan untuk memberikan penerangan dan maklumat kepada pelajar tentang PBM yang bakal dilalui mereka. Maklumat dan informasi membolehkan mereka mempraktikkan kaedah kaedah PBM ini dan mengetahui peranan yang akan dimainkan oleh semua pihak yang terlibat di dalam proses pembelajaran.

Pendedahan masalah kepada pelajar

Pelajar-pelajar didedahkan dengan masalah yang direka khas mengikut ciri-ciri PBM. Masalah ini merupakan asas kepada proses pembelajaran dan mestilah mencabar, tidak berstruktur, kompleks, dan berorentasikan masalah harian yang berkaitan dengan konsep dan prinsip pembelajaran yang yang bakal dilalui.

Hipotesis awal/isu awal

Berasaskan kepada masa!ah yang diberikan, pelajar perlu memberikan hipotesis awal dan juga isu pembelajaran dengan menggunakan pengetahuan latar belakang,

Perbincangan dalam kumpulan

Seterusnya, pelajar akan melalui proses kolaboratif dan perbincangan iaitu merujuk kepada hipotesis awal dan isu pembelajaran yang telah dikemukakan kepada mereka. Dalam perbincangan ini, mereka akan mengenal pasti tugas setiap individu sama ada satu atau lebih daripada isu-isu tersebut. Mereka kemudiannya akan bertindak dalam kumpulan. Selepas itu ahli-ahli kumpulan tersebut akan diagih secara individu untuk mencari bahan-bahan rujukan dan juga maklumat yang berkaitan dengan isu pembelajaran yang telah dikenal pasti.

Mencari bahan rujukan

Selain itu, pelajar-pelajar boleh mencari bahan seperti buku-buku rujukan, buku-buku teks, dan jurnal yang berkaitan dengan tajuk yang disediakan. Dalam konteks yang melibatkan pembelajaran secara talian, pelajar-pelajar mungkin boleh memperoleh bahan melalui beberapa pautan. Melalui pautan yang disediakan dalam laman web yang dibina, pelajar-pelajar dengan mudah dapat memperoleh bahan-bahan rujukan yang berkaitan dengan tajuk yang diberikan. Selain itu, pelajar-pelajar boleh memperoleh maklumat yang berkaitan dengan isu-isu atau masalah yang diberikan di perpustakaan atau pusat sumber sekolah.

Berbincang tentang hipotesis/isu pembelajaran semula

Setelah mendapat maklumat bahawa tentang isu pembelajaran, pelajar-pelajar akan berkumpul semula untuk membentangkan dapatan dan hasil masing-masing. Di sini mereka akan berbincang secara kolaboratif untuk mengemukakan idea dan pandangan masing-masing dan mencari  jalan untuk menyelesaikan masalah yang telah dikemukakan.

Kemukakan penyelesaian

Akhir sekali, pelajar-pelajar akan membuat penyelesaian yang sesuai kepada masalah yang dikemukakan secara berkumpulan.

Contoh Pelaksanaan Di Dalam Bilik Darjah

Berdasarkan model Harper & Marinick (2001), berikut dicadangkan beberapa langkah-langkah pelaksanaan di dalam bilik.

Langkah  1  -  Orientasi tentang pengenalan kepada PBM.

Langkah  2  -  Pelajar dipecahkan kepada beberapa kumpulan.

Langkah  3  -  Pelajar  dipecahkan  kepada  tujuh  kumpulan.

Langkah  4  -  Cabutan undi berdasarkan tajuk, isu atau situasi yang diberikan.

Langkah 5   -  Membentuk hipotesis awal atau isu pembelajaran awal.

Langkah  6  -  Perbincangan  kumpulan  mengikut  tajuk, isu atau situasi  yang  diundi.

Langkah  7  -  Mencari bahan-bahan rujukan di perpustakaan atau di Pusat Sumber.

Langkah  8  -  Berbincang semula berdasarkan bahan-bahan yang diperoleh.

Langkah  9  -  Membuat pembentangan dengan mengemukakan penyelesaian kepada permasalahan yang telah diberikan.

 

Contoh-contoh tajuk / pernyataan masalah

Pernyataan masalah 1

Pernyataan kencing manis berpunca daripada faktor keturunan.

 

Pernyataan masalah 2

Pepatah “Biar lambat, asal selamat” tidak sesuai untuk zaman ini.

 

Pernyataan masalah 3

Perempuan lebih sesuai menjadi tukang masak berbanding lelaki.

 

Pernyataan masalah 4

Untuk membina sebuah bandar, kita perlu mengorbankan alam sekitar.

 

Pernyataan masalah 5

Hang Jebat ialah hero sebenar.

 

Pernyataan masalah 6

Pengangkutan awam tidak relevan pada masa kini.

 

Pernyataan masalah 7

Wanita lebih bijak daripada lelaki.

 

PBM ialah satu struktur kurikulum dan sistem penyampaian yang bertumpu kepada keperluan memperkembang kemahiran penyelesaian masalah dan juga sebagai keperluan mambantu pelajar untuk menguasai pengetahuan dan kemahiran yang diperlukan. PBM ialah proses “memerah otak” dengan masalah dan melaluinya pelajar berpeluang belajar tentang dua aspek iaitu kandungan dan kemahiran berfikir. Dengan perkataan lain, PBM membantu kita untuk menyelesaikan masalah melalui proses bertindak balas terhadap masalah tersebut.

 

 *****